دیجیتال دفتریم

دیجیتال دونیامیزا، داها یاخین‌دان بیر باخیش

دیجیتال دفتریم

دیجیتال دونیامیزا، داها یاخین‌دان بیر باخیش

...
بیر قاریش تاپسایدیم
بایراغیلین قانلی کؤلگه‌سیندن،
چَکَردیم ائلیمین یورغونلوغونا؛
دینجَل دیَردیم.

هادی قاراچای-/لاغلار/باداملیق‌لار

سون باخیشلار
یازارلار

آغاز جنگ جهانی اول و ورود عثمانی به جنگ در اول نوامبر ۱۹۱۴ که با پیوستن به آلمان، اطریش و مجارستان و علیه دول متفق صورت گرفت، همچون فرصتی طلایی مورد توجه ناسیونالیستهای ارمنی قرار گرفت. لوئیس نعلبندیان اظهار می‌دارد: «کمیته های انقلابی ارامنه دریافتند که برای رسیدن به اهدافشان، بهترین فرصت جهت به راه انداختن یک شورش عمومی زمانی است که امپراطوری عثمانی در حال جنگ باشد.»(۱) تا در برابر حملات آنان توان مقابله کمتری داشته باشند.
درست قبل از شروع جنگ و در آگوست ۱۹۱۴، رهبران عثمانی در ارزروم به امید کسب حمایت داشناکها در صورت وقوع جنگ، با آنان دیدار کردند. داشناکها قول دادند که در صورت ورود عثمانی به جنگ، وظیفه خود را به عنوان یک شهروند وفادار به امپراطوری عثمانی انجام خواهند داد. لیکنموفق به انجام قول خود نشدند، زیرا درست پیش از این ملاقات، در ژوئن ۱۹۱۴ کنگره سری داشناک در ارزروم برگزار شد و تصمیم گرفت که از جنگ در پیش رو برای اجرای حملات سرتاسری عیله دولت عثمانی استفاده کند.(۲) با اعلام شروع جنگ، ارامنه‌ی روسیه به ارتش روسیه پیوستند تا حمله‌ای را علیه عثمانی‌ها تدارک ببینند. اسقف اعظم اچیادزین به ژنرال فرمانده روسی قفقاز، ورانزوف-داشکوف اطمینان داد که: «درقبال آنکه روسیه برای انجام اصلاحات در مورد ارامنه به عثمانی فشار وارد کند، تمامی ارامنه‌ی روسیه از تلاشهای جنگی روسیه بدون قید و شرط حمایت خواهند کرد.»(۳)
به دنبال آن، اسقف اعظم توسط تزار در تفلیس پذیرفته و به وی وعده داده شد که: «آزادی ارامنه در آناتولی به تاسیس یک ارمنستان خودمختار جدای از قلمرو تورکها منجر خواهد شد و این ارمنستان می‌تواند تحت الحمایه‌ی روسیه باشد.»(۴) البته فی‌الواقع روسها قصد داشتند تا از ارامنه جهت ضمیمه ساختن آناتولی شرقی استفاده کنند، لاکن به اسقف اعظم در این مورد چیزی گفته نشد.

به محض اعلام جنگ روسیه به امپراطوری عثمانی، افق، ارگان رسمی اجتماعات داشناک اعلام کرد: «ارامنه بی گمان در جبهه دول متفق قرار گرفته‌اند. قوای خود را بنا به میل روسیه آرایش داده‌اند و درحال تشکیل جوخه‌های داوطلب هستند.»(۵) همچنین کمیته داشناک به واحد‌های خود دستور داد تا برای شورش در امپراطوری عثمانی آماده شوند:‌«به محض عبور روسها از مرز و آغاز دفاع توسط ارتش عثمانی، شما باید در همه جا آشوب برپا کنید. در این حالت نیروهای عثمانی میان دو آتش قرار خواهند گرفت. با پیشروی نیروهای عثمانی در برابر روسها، از طرف دیگر سربازان ارمنی واحدهای خود را به همراه سلاحهایشان ترک کرده و با تشکیل دسته های نظامی به ارتش روسیه خواهند پیوست.»(۶)
دستورات کمیته هینچاک به سازمانهای خود در خاک عثمانی عبارت بود از: «کمیته هینچاک از تمامی وسایل برای یاری رساندن به دول متفق استفاده خواهد کرد و تمام نیروهای خود را در نبرد برای تامین پیروزی در ارمنستان، سیلیسیا، قفقاز و آذربایجان -به عنوان معبر دول متفق و علی الخصوص روسیه- صرف میکند.»(۷)
حتی در پاپازیان نماینده ارامنه وان در پارلمان عثمانی به زودی نشان داد که در جنگ چریکی علیه عثمانیها پیشگام است و بیانیه‌ای بدین مضمون انتشار داد: «گردانهای داوطلب ارمنی در قفقاز می‌بایست خود را برای نبرد آماده کنند، به عنوان واحدهای پیشرو ارتش روسیه خدمت کنند تا آنان را در گرفتن نقاط حساس مناطق تحت سکونت ارامنه، پیشروی در آناتولی و پیوستن به واحدهایی که در حال حاضر در آنجا مستقر هستند، یاری نمایند.»(۸)
دسته‌های ارتش روسیه در پیشروی خود در خاک عثمانی در آناتولی شرقس، به وسیله واحد های پیشرو مرکب از ارامنه، عثمانی و روسیه هدایت می‌شدند. ارامنه‌ی فراری از ارتش عثمانی و گریخته به روسیه نیز به آنها پیوسته بودند. بسیاری از اینان، به وسیله سلاحها و تدراکاتی که سالها در کلیساها و مدارس ارامنه و میسیونریها نگهدای کرده بودند، دسته‌های مسلح تشکیل داده بودند.
این دسته‌ها به انبارهای تدارکاتی عثمانی حمل می‌کردند تا هم به توان خود افزوده و هم از رسیدن تدارکات به ارتش عثمانی که با اشغالگری گسترده روسها مقابله می‌کرد، جلوگیری کنند. اندک مدتی پس از آغاز جنگ، این نیروهای چریکی ارمنی در همکاری نزدیک با روسها عمل می نمودند و به طور وحشیانه، شهرها و روستاهای ترکیه در شرق را مورد تهاجم قرار داده بودند. ساکنان محلی را بی‌دلیل قتل‌عام می‌کردند و در عین حال جاده‌ها و پل‌ها را نابود ساخته، به کاروانها حمله نموده و در فعالیتهای رزمی نیروهای عثمانی خرابکاری می‌کردند تا هرچه در توان داشتند در تسهیل اشغالگری روسها به کار برنده باشند. نیروهای داوطلب ارمنی که با ارتش روسیه حرکت می‌نمودند آنچنان جنایات وحشتناکی مرتکب شدند که فرماندهان روسی مجبور شدند تا آنان را از جبهه‌های نبرد برگردانده و در پشت جبهه به کار گیرند. خاطرات مکتوب تمامی افسران روسی در این زمان در شرق خدمت می‌کردند، آکنده است از یادداشتهایی که درباره‌ی جنایات چریکهای ارمنی نوشته شده‌اند. جنایاتی که حتی با معیارهای جنگی آن زمان نیز وحشیانه محسوب می‌شدند و بعدها مورد برسی قرار گرفتند.(۹)

تنها تورکها و مسلمانان نبودند که از این جنایات ارامنه متحمل خسارت گردیدند، بلکه ناخوشنودی ارمنی‌ها از همراهی اندک یونانیها و یهودیان با برنامه‌های آشوب طلبانه آنان موجب شد که در ترابوزان و حومه آن هزاران یونانی به دست ارامنه قتل عام شوند، در حکاری نیز یهودیان توسط چریکهای ارمنی محاصره و قتل عام گردیدند.(۱۰) اساسا هدف از این جنایات آن بود که تنها ارامنه در نواحی مورد ادعا برای دولت جدید ارمنی باقی بمانند. دیگران یا قتل عام می‌شدند یا مجبور به مهاجرت می‌گردیدند تا به این ترتیب اکثریت جمعیتی مورد نظر ارامنه تامین شود. رهبری اولین واحد‌های ارمنی به همراه نیروهای اشغالگر روسی از مرزهای عثمانی گذشتند برعهده کارکین پاسدرماجیان، نماینده پارلمان از منطقه‌ی ارزروم بود که حالا لقب انقلابی آرمن گارو گرفته بود. نماینده اسبق پارلمان دیگری به نام هامپارسوم بویاچیان، نیروی چریک ارمنی را در پشت خطوط با اسم مستعار «موراد» رهبری می‌نمود تا روستاهای تورک نشین را نابود سازد و به ویژه دستور میداد که «کودکان تورک باید کشته شوند تا خطری برای ملت ارمنی نداشته باشند.» پاپازیان هم یک نماینده سابق پارلمان بود که رهبری نیروهای چریک ارمنی را در نابودی نواحی وان، بیتلیس و موش بر عهده داشت.

در مارس ۱۹۱۵، نیروهای روسی شروع به حرکت به سمت وان کردند. بلافاصله، در ۱۱ آوریل ۱۹۱۵ ارامنه وان دست به یک شورش عمومی زدند و تمامی تورکهای اطراف را قتل عام نمودند تا اشغال سریع و بی دردسر را برای روسها ممکن سازند. تعجبی ندارد که تزار نیکولاس دوم تلگرام تشکری به کمیته‌های انقلابی وان در تاریخ ۲۱ آوریل ۱۹۱۵ ارسال داشت و «از خدمات آنان به روسیه قدردانی نمود». روزنامه ارمنی گونچاک که در آمریکا منتشر می‌شد در ۲۴ می ۱۹۱۵ با غرور گزارش داد که: «تنها ۱۵۰۰ تورک در وان باقی مانده‌اند» و بقیه همگی قتل عام شدند.
نماینده داشناک به کنگره ملی ارامنه که در فوریه ۱۹۱۵ در تفلیس تشکیل شد اظهار داشت: «روسیه حتی قبل از شروع جنگ، ۲۴۲ هزار روبل جهت آماده سازی و تسلیح ارامنه عثمانی برای شورش تدارک دیده بود.» که نشان می‌دهد چگونه اتحاد -روس-ارمنی مدتها برای تضعیف کوششهای جنگی عثمانی به آمادگی پرداخته بود.(۱۱) در شرایطی که روسها در امتداد یک جبهه وسیع در شرق عثمانی حمله می‌کردند، و دستهایی در امتداد یک جبهه وسیع از گالیسیا -ناحیه‌ای در شرق اروپای مرکزی که امروزه بین لهستان و اوکراین قرار دارد- تا عراق به مداخله‌گری می‌پرداختند، دولت عثمانی تصمیم به اخراج ارامنه از نواحی جنگی گرفت که عملی اعتدال آمیز و کاملا منطقی در دفاع از خود به شمار می‌رود. دولت عثمانی حتی بعد از شورش و قتل عام در وان، به یک تلاش نهایی دست زد تا شاید حمایت ارامنه را به فعالیتهای جنگی خود جلب کند. سراسقف، برخی نماینگان ارمنی پارلمان و سایر نمایندگان به نشستی فراخوانده شدند و به آنان اخطار داده شد در صورتیکه قتل عام مسلمانان و اخلال در کوششهای جنگی متوقف نشود، با اقدامات شدید مواجه خواهند گردید.
هنگامی‌که کاهش آشکاری در حملات ارامنه مشاهده نگردید، دولت سرانجام وارد عمل شد. در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵، کمیته های انقلابی ارامنه بسته شدند و ۲۳۵ تن از رهبرانشان به علت فعالیت علیه دولت بازداشت گردیدند. تاریخ همین بازداشتهاست که در سالهای اخیر توسط ناسیونالیستهای ارمنی در سرتاسر جهان به عنوان «قتل عام» مورد ادعا قرار میگیرد.

البته چنین قتل عامی نه در این زمان و نه در هیچ زمان دیگری در طی جنگ اتفاق نیافتاده است. علیرغم مخاطرات عظیمی که امپراطوری در این زمان با آن مواحه بود، توجه بسیاری صرف آن گردید تا از ارامنه در حال تبعید مراقبت و محافظت به عمل آید. ارامنه آناتولی جنوبی غالبا به سوریه و فلسطین و ارامنه مناطق شمالی به عراق فرستاده شدند. هیات وزیران عثمانی چنین دستور داد:
«وقتی ارامنه مقیم شهرها و روستاهای مذکور در مکانهای در نظر گرفته شده ساکن گردند یا در راه رسیدن باشند، می‌بایست آسایش آنها تامین شده و از اموالسان محافظت گردد. بعد از رسیدن نیز تا زمانی که در خانه‌های جدید خود کاملا مستقر شوند، غذای آنها بی کم و کاست تامین گردد. امکانات و زمین می‌بایست با توجه به موقعیت مالی سابق آنها و نیازهای فعلی توزیع گردد و برای افرادیکه احتیاج به کمک بیشتر داشته باشند، دولت موظف است که خانه، خیش و کارگر به همراه بذر، ابزار و تجهیزات فراهم کند.»(۱۲)
این فرمان با تاییدات زیر ادامه می‌یافت.
«این فرمان کلا جلوگیری از توسعه کمیته‌های انقلابی ارمنی را مد نظر دارد، لذا از اجرای آن به نحوی که موجب درگیری و کشتار مابین مسلمانان و ارامنه شود، خودداری گردد.»
«ماموران ویژه جهت همراهی گروههای ارامنه در حال جابجایی سازماندهی شوند، از تامین غذا و سایر مایحتاج آنها اطمینان حاصل شود و ابزار مورد نیاز کشاورزی و زمین مزروعی برای آنان فراهم شود.»(۱۳)
غذای مورد نیاز مهاجرین تا زمان رسیدن آنها به مقصد می‌بایست تامین گردد ... درمورد اسکان مهاجرین فقیر با حسن نظر برخورد شود. اردوگاههای ضروری برای افراد انتقالی آماده شده باید تحت نظارت منظم قرار داشته باشند و گامهای ضروری برای حفظ سلامت آناه برداشته شود. شمن تامین نظم و تمنیت، اطمینان حاصل شود که مهاجرین فقیر غذای کافی در اختیار دارند و از سلامتی آنها از طریق معاینه روزانه توسط یک دکتر اطمینان حاصل گردد ... افراد بیمار و ضعیف، زنان و کودکان توسط قطار و سایرین با توجه به قدرت بدنی‌شان توسط چهاپایان، درشکه یا پیاده فرستاده شوند. هر کاروان باید توسط یک گارد محافظ همراهی گردد و از تدارکات غذایی هر کاروان تا رسیدن به مقصد محافظت شود ... چه در ارپوگاه و چه در طی سفر، در صورتیکه مهاجران مورد حمله قرار گیرند تمامی تلاشها برای دفع حملات سریعا به کار گرفته شود...»(۱۴)
از میان هفتصد هزار ارمنی که از این طریق تا اوایل سال ۱۹۱۷ انتقال یافتند، مسلما برخی جان باختند. این امر در نتیجه فعالیتهای گسترده نظامی و دستجات مسلح در مناطقی بود که از آن عبور می‌کردند است. همچنین نا امنی عمومی و نزاعهای خونینی که در میان برخی نیروهای قبیله‌ای در مسیر عبوری کاروانها از قلمرو آنان رخ می‌داد. علاوه بر آن، تبعید و اسکان ارامنه تبعیدی زمانی انجام گرفت که امپراطوری عثمانی از کمبود سوخت، غذا، دارو و سایر مایحتاج ضروری رنج می‌برد. بیماری واگیر و قحطی نیز مزیذ بر علت بود. نباید فراموش کرد که در همین زمان تمامی ۹۰ هزار سرباز عثمانی در شرق از قحطی شدید رنج می‌بردند، و اینکه در ادامه جنگ سه یا چهار میلیون رعیت عثمانی از تمامی ادیان در اثر عواملی مشابه با آنچه که تبعیدیان با آن مواجه بودند، جان باختند. بنابراین، هرچقدر هم که بر ناسیونالیستهای ارمنی گران آید، رنجهای ارامنه در طی جنگ چیزی بیش از آنچه که متوجه تمامی رعایای سلطان بود، نیست. این حقیقتی است که در پس تمامی ادعاهای واهی قرار دارد. ادعاهایی که محصول تحریف حقایق تاریخی، با سوء‌ استفاده از عباراتی نشیر «نخستین نسل کشی قرن بیستم» توسط عوامل تبلیغاتی ارامنه و جوخه های ترور هستند. اینان سعی دارند تا امروزه نیز توجیه مناسبی برای زنده ساختن دوباره تاکتیکهای ترور بتراشند، مشابه آنچه که در قرن گذشته در امپراطوری عثمانی دهشت آفرید.

۱: Direction Generale de la Presse et de 1'İnfirmation, Documents, Ankara,1982.
۲: Direction Generale de la Presse et de 1'İnformation, Documets sur les Armeniens ottomans,t,II, Ankara,1983ş
۳:Direction Generale de la Presse et de 1'İnformation,70me Anniversaire d'un Journal Aemenien:1908-1979,Ankara,1979.
۴:Direction Generale de la Presse et de 1'İnformation, Documets, Vol.1,Ankara1982.
۵:Direction Generale de la Presse et de 1'İnformation,Documets on Ottoman Armenians, Vol.II,Ankara 1983.
۶:Gürün,Kamuran,The Armenian File,London,Weldenfeld and Nicholson? in association withk/Rustem and Brother,1985
۷:Gürün,Kamuran, Le dossier Armenien,Paris,Triangle,1984.
۸:İnternational Terrorism and the Drug Connection, Ankara, Ankara University,1984.
۹:Karal; Enver Ziya? Armenian Question:1878-1923, Ankara, Gündüz,1975.
۱۰:La Cuestion Armenia en Nueve Preguntas y Respuestas, Ankara, İnstituto de Politica Extranjera,1982.
۱۱:Le General Mayevski,Les messacres d'Armenie.
۱۲:Le Probleme Armenien: neuf questions, neuf responses, Ankara, İnstitut de etrangere,1982.
۱۳:Le terrorisme international et le trafc de stupefinats,Ankara,Universite d'Ankara,1984.
۱۴:McCarthy,Justin,Muslims and Minorities: the Population of Ottoman Anatolia and the End of the Empire? New York and London?New York University Press?1983.

نظرات  (۰)

باخیش یازیلماییب

گؤندر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی