اویغور تورکلری

یوکسک مدنیته صاحب اولان اویغور تورکلری هون تورکلرینین "تؤلَس" قولونا منسوب‌دورلار. بعضی تدقیقاتچی‌لارا گؤره، "اویغور" سؤزونون معناسی "موتتفیق، اویوشان" دئمک‌دیر. دوققوز اوروق‌دان مئیدانا گلن اویغور تورکلری بیرلشیب بیر بَی‌لیک قوردوقلاری اوچون اؤزلرینه بو آدی وئرمیشلر. اوغوزلاردان دوققوز اوروق (دوققوز اوغوزلار) دا بونلارا قوشولونجا بوی سایی اونا چاتمیش و بئلجه "اون اویغور" (اون موتتفیق) دئیه آنیلمیشلار. (سئچمه‌لر بیزیم‌دیر - آ.م. باخ: رافیک اؤزدک، تورکون قیزیل کیتابی. باکی. ۱۹۹۲. ص. ۱۳۶).

هر باخیمدان یوکسک مدنیت یارادان اویغور تورکلری علم، صنعت و ایداره‌چی‌لیک باخیمیندان بوتون آسییا خالقلارینا تأثیر ائتمیش، عربلره و قرب‌لی‌لره بیر چوخ ساحه‌ده اؤرنک اولموش، بشر مدنیتینه اؤز قیمت‌لی تؤهفه‌لرینی بخش ائتمیشلر.

سون گؤی تورک خاقانینین اؤلدورولمه‌سیندن سونرا اویغور باشبوغو قوتلوغ کول بیلگه خان خاقان اعلان ائدیلمیش و اؤتوکن‌ده یئنی بیر اویغور تورک دؤولتی یارانمیش‌دیر. "اورخون کتیبه‌لری"نده ایلک دفعه ۷۱۷-جی ایلده ذکر ائدیلن اویغورلار چین منبع‌لرین‌ده چوخ قدیم زامانلاردان باشلایاراق موختلیف آدلارلا قئید ائدیلمیش‌دیر. چین قایناقلاریندا "شاهین سرعتی ایله حرکت ائدن"، "ایزله‌یه‌ن" معنالاریندا ایشله‌دیلن ho-еi-ho, Vеi-ho, Hu-ho اویغورلارا چین‌لیلر طرفیندن وئریلن آدلاردیر. بعضی تاریخی منبع‌لر اویغورلارین م.اؤ.III-عصردن سونرا تاریخ صحنه‌سینه چیخدیقلارینی بیلدیرمکده‌دیرلر.

هر باخیمدان

قامیش گمی‌لر

سون گونلره قدر، دونیادا اَن قدیم قامیش قاییقلارین ائرامیزدان اول اوچونجو مین ایل‌لیک‌ده مئزوپوتامییادا یارادیلدیغی بللی ایدی. بؤیوک آذربایجانلی آرخئولوق سهاک جعفرزاده* بو قاییقلارین داها قدیم تصویرینی قوبوستاندا تاپماسی و ائرامیزدان اول -VII-VIمین ایل‌لییه عایید اولدوغونو بیلدیرمیشدیر. بو بونلا دونیادا گمی-تکنه تاریخینین اَن تانینمیش اوزمانی اولان تور هئیئردال (Heyerdahl, AI-3: 1, Spring, 1995 ۱۹۹۵)۶ تانیشمیش و اونو دوغرولامیشدیر "Yunost" ژورنالی تور هئیئرداللا گؤروشدوکدن سونرا: "او، آذربایجاندان حیرتله دؤنموشدور: بلی، حقیقتن بونلار قامیش قاییقلاری (تعریف)، ژئولوگییا(۱) بو تصویرلرین تام تاریخی اَن آزیندان بیزیم ائرادان اول VI. مین ایل‌لییه عایید اولدوغونو گؤستریر.

اویغورلار و خزرلار حاقدا

خزرلاری، چین منبع‌لرینده "تو-کوئ هو-سا-کو-سا"(突厥可薩部)  آدی ایله ذکر ائدیلدیینی اورتایا چیخارمیش‌ د.م.دانلوپ و پ.ب.گولدئن اونلارین تیه‌له و یا اویغور نسلیندن گلدیینی قبول ائدیرلر. قدیم روس قئیدلرینده خزرلار "آغ اوغور‌لار،" ماجارلار دا "قارا اوغور‌لار" اولاراق آنیلماقدایدی. یونان تاریخچی تئوفانس قئیدلرینده، خزر "دوغو‌دان گلن تورکلر" اولاراق ایفاده ائدیر. خزرجا-نین، قدیم تورک دیلی و اویغورون تأثیری آلتیندا قالماسی، هونجا و بولقارجا کیمی تورک لهجه‌لرینین اوغور اؤبَیینه باغلی بیر دیالئکت اولدوغو گؤروشونده بیرلشن آراشتیرماجیلار دا واردیر.

قوبوستان آذربایجان

(بیر سیرا دامغا و ایشاره‌لرین ائتیمولوژی ایضاحی*)

 

 دونیادا سیرری اؤیرنیلمین یئرلردن بیری ده قوبوستان داغلاری و اؤزللیکله بوراداکی قایالارین اوزرینه چکیلمیش زنگین ایشاره‌لر و دامغالار سیلسیله‌سی‌دیر.

 قوبوستان کیمی هله سیرری حل ائدیله بیلمین پاشی/ Pascua آداسی ایشاره‌لری اوزرینده چالیشان آ. مئترو (A.Metro)، بو ایشاره‌لرین معنالارینین هئچ بیر زامان حل ائدیله بیلمز سؤیله‌مک‌ده‌دیر. (۱) پ.راسئل (P.Russel)، و س. ائنگلئرت (S.Englert) ایسه، هئچ اولمازسا بیر ایشاره‌نین بئله معناسینین حل ائدیلمه‌سینی بؤیوک بیر 

آذربایجان تورکلری

محبت پاشا یئوا

کؤچورن: وحید نریمان

آذربایجان خالقینین اولو کؤکلری داها م.اؤنجه. III. مین ایللردن آذربایجان تورپاقلاریندا یاشایان کوتی، لوللوبی، از‌له‌لر، سوبی، توروککولار کیمی تورک منشأ‌لی خالقلارا قدر اوزانماقدا دیر. اونلارین بیرباشا واریثلری اولان ماننا و مادایلارین م.ا. IX. عصرده آرتیق اؤز دؤولتلرینی قورموشلار.

 

م.اؤنجه IX-VIII-جو عصرلردن اعتبارن ایسکیت-ساک، کَمَر ائل‌لرینین سیبیر و اورتا آسییادان جنوبی قافقاز و اؤن آسییایا، عینی زاماندا آذربایجانا یاییلماسییلا آذربایجان تورکلرینین تشککولونده یئنی بیر صحیفه باشلانیلمیش اولدو. مؤ VIII-VII-جی عصرلرده بو تورک سوی‌لو ائل‌لر قدیم آذربایجان دؤولتلریندن اولان آتروپاتئنا و قافقاز آلبانییاسی'نین تورک سوی‌لو ائل‌لری ایله قایناییب قاریشاراق آذربایجان خالقینین تشککولونده اؤنملی رول اوینامیشلار.

 

م.اؤنجه I. مین ایللیین عرضینده بو ائل‌لر آذربایجانین جنوبوندا ماننا، مادای، آتروپاتئنا، شیمالین‌دا ایسه ساک چارلیغی و آلبان دؤولتلرینی قورموشلار. گؤروندویو کیمی تورک سوی‌لو ائل‌لر ایلک دؤولتلرینی قوردوقلاری آن کؤهنه مسکونلاشما واحیدلریندن بیری ده آذربایجان‌دیر.

Hepsi : http://bit.ly/1FCuY2C

Ayrıca

http://bit.ly/1Jx7Qby

http://bit.ly/1eTPXbw

Resim : http://bit.ly/1Jx8tBL

کاراچای-بالکار نارت ناغیللارینین قادین قهره‌مانی "ساتانای بیچه"

آدیلهان عادیل‌اوغلو

کؤچورن: وحید نریمان

 

قافقاز جوغرافییاسیندا یاشایان خالقلارین اورتاق مدنیت محصوللاریندان بیری اولان نارت داستانلاری، قاراچای-بالکار تورکلرینین خالق ادبیاتیندا دا اؤنملی یئری وار. قاراچای-بالکار تورکلری دیشیندا؛ چرکز، آبخاز-آبازا، اوسئتین، چئچئن-اینقوش و کوموک تورکلرینین فولکلوروندا دا ایشتیراک ائد‌ن نارت داستانلاری بیر چوخ ایستیقامتدن بیر-بیرلرینه بنزه‌مکله بیرلیک‌ده بو ناغیللارین هر بیرینین اؤزونه خاص بعضی میللی خصوصیتلری ساخلادیغی و آرالاریندا بعضی فرقلی‌لیکلرین اولدوغو گؤسته‌ریر.

عنعنوی تورک دینی'ندکی 'آنا / دیشی روحلار'آ میفولوژی آچی‌دان باخیش

دوقتور محمت آلپارسلان کیچیک

 کؤچورن: وحید نریمان

هر شئیین بیر روحو/ ایه‌سی اولدوغو اینانجی، عنعنوی تورک دینینه اورتاق بیر اینانج‌دیر. بو اینانج چرچیوه‌سینده ده تورکلرده یئر-سوب، آتالار و اؤلوم کولتو کیمی موختلیف دینی تؤرن‌لر یارانمیش‌دیر. عنعوی تورک دینینه منسوب تورکلرین روح آنلاییشیندا دوالیزم گؤرولمک‌ده و بو دوالیزم (یاخشی-یامان ساواشی) میفولوژی‌سینده ده یئر آلیب. یاخشی-یامان شکلینده تصووور ائدیلن روحلار، دیشی/ آنا و کیشییه خاص/ آتا فورماسیندا دا تصویر ائدیلمیشلر. آتا روحلار، یارادیجی و دؤیوش‌چو روحلار اولاراق

تورکلرین ایلک یازی دیللری حاقیندا

پروف. دوقتور میرفاتیح زکی‌ائو

 کؤچورن‌: وحید نریمان

یازینین اورتایا چیخیشی، یازی دیلینین قایدایا مینمه باشلاماسی بیرباشا دؤولتچیلیین اورتایا چیخماسینا باغلی‌دیر. کؤهنه خالقلار اؤز آرالاریندا ساغلام بیر موناسیبت قورموشلار، حیات تجروبه‌سی دییشدیرمیشلر. دؤولت قورماق، خبری اوزاغا گؤندرمک اوچون، یازی سیستئمینی تشکیل ائد‌ن تجروبه ده بیر خالق‌دان دیگرینه تئز کئچمیش‌دیر. بوگونکو تورکولوژی علمینده ایلک تورک دؤولتلری اولاراق (م.اؤنجنه. VII. عصردن م.س II. عصره قدر یاشایان ساکا-ایسکیت (ساک-سکیف) ایمپئراتورلوغو، بو چاغدا قورولوب، م.س.V عصره قدر یاشامیش کانگ‌لی (Kenwgeves Peçeneg) دؤولت‌چی‌لیگی گؤستریلیر و اوراداکی یازی گؤک تورک الیفباسی ایدی فیکرینی ایر‌لی سورولور (سفراوغلو، مودرریس اوغلو، ۱۹۸۶. ایل، ۲۰). م.اؤنجنه. VII. عصرده قورولوب، م.س ۴-جو عصرلره قدر یاشایان آسییا-هون، آوروپا-هون، آغ-هون (Eftalit) دؤولتلرینده، یازی اورهون-روم الیفباسینا دایانمیش دئیه گؤستریلیر (yline بورادا ۲۵-۲۷). اورهون رون یازماسینین تا قدیم‌دن، یعنی م.ا کوللانیلانی عمومیتله گؤک تورک یازی‌سی دئیه آدلاندیریرلار. بو یازی ایله بیرلیک‌ده تورکولوژیدئ آسییا هونلارین چین و اسکیف ایسه گرئک یازی‌سینی ایستیفاده حاقیندا دا خبرلر وار.

قورد آغزی باغلاما

دوقتور یاشار کالافات

کؤچورن‌: وحید نریمان

ب. اؤگئل طرفین‌دن کاو-چی'لارین توره‌ییش داستانی موناسیبتی ایله وئریله‌ن معلوماتلاردان یئنی اهمیت‌لی نتیجه‌لر ده آلیریق. بو تورک جمعیتی گؤیه و مقدس روحلارا داها چوخ آتدان قوربان وئریرلر، مراسیملرین‌ده قورد اولوماسینی خاطیرلادان ماهنیلار سؤیلییردیلر. ب. اؤگئل قورد اولوماسینا بنزتدیی بو ماهنیلارین اوزون هاوا، مایا ایله علاقه‌لندیرمک‌ده‌دیر. بیزه گؤره ایلاهی خصوصیتین‌ده‌کی سمایا شامانلارجا یؤنه‌لدیلن اوزون-اوزون چیخاریلان بو سسلر، اوخونان بو پارچالار رسماً قورد اولوماسی تقلیدلری‌ایدی. بیز اینجه‌لمه‌لریمیزله گؤردوک کی، اولاما قوردلارا مخصوص بیر سس چیخارما شکیلی‌دیر.