کمال عبداللایا جاواب
کمال عبداللایا جاواب: ح.جاوید ''ایلان بالاسی'' کیمی
- یازار: آغالار قوت
- کؤچورن: وحید نریمان
دیلیمیزین تورکییهجه قارشیسیندا دوشمهیه باشلادیغی «کندچی» ایستاتوسو حاققیندا سون زامانلار آز قالا قیشقیرا-قیشقیرا، سیلسیله مقالهلر یازیرام. باکیدان ایسه هئچ بیر رئاکسییا گلمیر. ادبیات سایتلارینی ایشلهدنلر، اولا بیلسین سیزین اؤزونوزون بو مذاکیرهلره قوشولماغا بیلیینیز چاتمیر، بس نه اوچون بیرجه یول دا اولسون کیمدنسه بو مؤوضودا بیر فیکیر سوروشمادینیز، رای ایستهمهدینیز، پولئمیکا آچمادینیز؟ ادبیاتین دیلله آزاجیق باغلیلیغی اولمالیدیر، دئیهسن، یوخ؟
بئله سایتلاردان بیرینین «خبرینیز وار؟ آغالار جاویدی تحقیر ائلهییب!» تقدیماتی ایله مؤوضودان بی خبر آداملاری اوستومه فیسقیرتماسینین ماهیتی ندیر؟ من دئییم ندیر.
بو، موباریزهدیر، سیرادان چیخارما موباریزهسی، قاباغینی آلما موباریزهسی، سسی ائشیدیلمهسین دئیه درج ائتمهمک و صونعی خور دوزلدهرک تکلهمک، بئلهلیکله گؤزدن سالما عملیاتی، ویرتووال داش-قالاق، گیزلی رقابت دؤیوشو، چاپان آتین قاباغینا نئیزه اوزاتماق فندی. سببلر بونلاردیر. سیزی نه اینتئللئکتوال پولئمیکا، نه دیل، نه ده جاوید ماراقلاندیریر. سیزی من ماراقلاندیریرام.
قالدیردیغیم پروبلئمی ک.عبداللاها عاغیللی-باشلی یوللا چاتدیرماق، اوندان بو مسئلهیه موناسیبت بیلدیرمهسینی ایستهمک، بئلهلیکله، گوجلریمیزی، امکلریمیزی بیرلشدیرمهیه واسطهچیلیک ائتمک اولاردی. آنجاق بئییندن چولاق دوغولموش و بونا گؤره ده اؤمورلوک پاخیللیغا محکوم ائدیلمیش میسکین بیر بؤجک ک.عبداللهی اوستومه منی دؤیسون دئیه گتیریب.
***
ک.عبدالله دا موصاحیبهسینده آز قالا هر سوالین جاوابیندا منه تحقیر و کین قوساراق، منی تانیمازا-بیلمزه، اوخومازا-آنلامازا تورک دیرلرینه نیفرت ائدن آدام، هانسیسا سیاسی اویونون بیر پارچاسی، بولشئویک، لیاقتسیز و س. کیمی اولمازین یارلیقلارلا خاراکتئریزه ائدیب قویوب. سؤزون دوزو، بو کومپلئکسلی یئکهخانا مأمور-یازیچینی، یا دا او بیریلری چوخ دا قینامالی دئییل، «فیلان کس فیلان کسی سؤیوب» فورماسیندا آرا ووروجو قاریلارین اوصولویلا اورتایا آتیلمیش مسئلهیه موناسیبت باشقا نئجه اولمالی ایدی. آنجاق هر حالدا گلن دؤنوم بیر آز احتیاطلی اولسون دئیه بیر-ایکی سؤزوم اولاجاق ک.عبداللایا.
موصاحیبهلرینده اونا قارشی یازیلمیش بوتون تنقیدلری «حدیان» آدلاندیران، اؤز تنقیدچیلرینی آچیق-آچیغینا «قانماییبلار» دئیه خاراکتئریزه ائدن، اؤزو حاققیندا «من بیلن، کمال عبداللهدان کناردا ادبی پروسئس یوخدور» دئین بو آدام اؤزونون وهابی ماهیتینی منه سیریشدیریر، مؤوقئییمی «ادبی وهابیلیک» آدلاندیریر.
من بوراداجا دایانیب، اونون مدافعه ائتدیی جاویدین اوشاقلار اوچون معلوم شعیرینی خاطیرلادیرام اونا: «...– بو دونیادا سنین اَن چوق سئودییین، کیمدیر قوزوم سؤیلر می سن؟ – اَن چوخ سئودیییم ایلکین، او الله کی، یئری-گؤیو، اینسانلاری خلق ائیلر. – سونرا کیملر؟ – سونرا اونون گؤندردییی ائلچیلر. – باشقا سئودیکلرین ناسیل، یوقمو؟ وار... – کیمدیر اونلار؟ – آننئم، بابام، معلمهم، بیر ده بوتون اینسانلار...»
(ه)یئرارخییایا (هرارشییه- سلسه مراتب) دقتله باخین: الله، سونرا ۱۲۴ مین پیغمبر سوروسو، آردینجا آتا-آنا، نهایت اَن سوندا علم و اینسانلیق! وهابی شعیرینی کیم یازیب، بو شعیری اوشاق کیتابلارینا کیم سالیب، وهابیلیگی اؤلکهمیزده کیم بئجریر، گؤرورسونوزمو؟! اؤتن مقالهلریمین بیرینده یازمیشدیم: دئموکراتییا–ایسلامین لعنتلدییی موشریکلیکدیر (پلورالیزم)؛ توتالیتاریزم–ایسلامین تبلیغ ائتدیی تؤوحیددیر (مونوتئیزم). ایندی ویجدانینیزلا دئیین، هانسیمیز وهابی دوشونجه سپکیسینه یاخینیق، من، یا جاوید و سیز؟
ک.عبداللایا تکلیفیم بودور: مئیدان تیوی سایتینین آرخیویندن، یا دا منیم بلوقومدان دیل مؤوضوسوندا آرد-آردا یازدیغیم بئش مقالهمی بیر-بیر تاپیب اوخوسون، سونرا دانیشاق. یوخسا، قالماقال ژانریندا دانیشماغی او اؤزونه یاراشدیرسا دا، من او سپکیده پولئمیکا ائتمک ایستهمیرم. ائله بونا گؤره ده، اونا اؤزومه یاراشان موناسیبت بیلدیریم، اونون وضعیتینه دوشمییم دئیه، هم ده اؤز مؤوضومدان ساپماییم دئیه بو مقالهنی یازمامیشدان قاباق اینتئرنئتده اونون دیل مؤوضوسوندا دیشهدََیَن دوشونجهلرینی آختاریب اوخودوم.
ک.عبدالله دئییر: «من آذربایجان دیلینین پوتئنسیالیندا یازیرام.» او، ائله بیلیر «اونا ائله گلیر» کیمی بیر جمله قورمورسا، عربجه «احوالات» سؤزوندن «اَوّهلات» سؤزو یارادیرسا، عربجه «اینسان» سؤزونه نامعلوم «-سان» شکیلچیسینی آرتیریب «اینسانسان» نئولوقیزمی یارادیرسا و س. دئمهلی، آرتیق پوتئنسیالدا یازیر. من سوروشماق ایستردیم اوندان: آذربایجان دیلینین پوتئنسیالیندا یازدیغینی ادعا ائدن بیر یازیچی اؤز یازیچی عؤمرو بویونجا دیلیمیزین یوخویا گئتمیش هانسیسا بیر آرخایزمینی اویاندیریب می؟ ائله دده قورقوتون دیلیندن: ایمرهنمک، ایمرهنجه، ایناق، اودلو، آییتماق، چاولانماق، یوم، توخونج... بیرجه دنهسینی ده اویاتماییب!
بو آدام دیلیمیزین فیلولوقودور، آکادئمیکدیر، ۴۰ ایلدیر ددقورقوت شوناسلیق ائلهییر، آنجاق «بَیرک» آدینی هله ده «بئیرک» یازیر. بو آدام هله ده باشا دوشه بیلمهییب ایندی اوخویاجاقلارینیزی: «بویلو»، «بایراق»، «بای»، «بؤی(اوک)» کیمی سؤزلرله دوغما اولان «بَی» سؤزونون اؤزول-دئنوتاتیو معناسی هوندورلوک، یوکسکلیک، اوجالیق؛ دئریواتیو-کوننوتاتیو معناسییسا زنگینلیک دئمکدیر. -راق، -رَک سونلوغونا گلدیکده، م.کاظیمبَی-ین ده یازدیغی کیمی، تورک دیللرینده بو سونلوق صیفتین اوستونلوک درجهسینی بیلدیریر: آرتیقراق – داها آرتیق دئمکدیر، بؤیوکرک – داها بؤیوک دئمکدیر و س. بئلهلیکله، بِیرک – داها هوندور، داها یوکسک، داها اوجا، داها زنگین، بیر سؤزله، داها بَی، بَیدن اوستون دئمکدیر. آذربایجان دیلینین پوتئنسیالیندا یازدیغینی ادعا ائدن بیزیم بو ددقورقوت شوناس ایسه بو سؤزو ۴۰ ایلدیر «بئیرک» کیمی یازیر. ازبرچی اولدوغو اوچون، کؤچوردویو اوچون، دوشونمدیی اوچون.
تورک دیللرینین، بو سیرادان آذربایجان تورکجهسینین پری-پوزیسیونال دیل دئییل، پوست-پوزیسیونال دیل اولدوغو بللیدیر. بو، اداتلارین، قوشمالارین، باغلاییجیلارین عایید اولدوقلاری سؤزلردن قاباق (پری) یوخ، سونرا (پوست) دایانماسی قایداسیدیر؛ مثلاً، «سنین اوچون» بیرلشمهسینده «اوچون» قوشماسی «سنین»دن سونرا (پوست) دایانیر. بونا گؤره ده «نه اوچون؟» کیمی بیر سوالا آنا دیلیمیزین سینتاکسیسی ایله «هاوا ایستی اولدوغو اوچون» کیمی بیر جوملهیله جاواب وئریلمهلیدیر، «چونکی هاوا ایستیدیر» جوملسیله یوخ. «(او)چونکی هاوا ایستیدیر» کیمی بیر جملهده «چونکی» خبردن قاباغا (پرئ) قویولموش اولدوغو اوچون، بو جمله تیپیک فارس سینتاکسیسی ایله قورولموش اولور. «من آذربایجان دیلینده یوخ، اونون پوتئنسیالیندا یازیرام» دئیهن یازیچینین رومانلاری جوملهباشی «چونکی»لرله، باشقا سؤزلرله دئسَک، فارس سینتاکسیسیله قورولموش جملهلرله دولودور.
یئری گلمیشکهن، ماراقلانانلار اوچون دئییم: جومله داخیلی «کی»لردن قورتولماق یئتمیر، جومله باشی «چونکی»لردن ده اَل چکملیییک. پوتئنسیالا یاخینلاشماق بئله اولور.
ک.عبدالله-نین دیلینین سایسیز پروبلئملری وار: «نه اوچون؟» ایله «نیه؟»نی فرقلندیرمدن یازیر؛ «هانسی» ایله «هانکی»نی آییرد ائتمدن یازیر و س. منیم بورادا بو بیر-ایکی مثاللا گؤسترمک ایستدییم بودور: ک.عبدالله-نین «من آذربایجان دیلینین پوتئنسیالیندا یازیرام» دئمهسی اوچون «بیر قیلجا(ن)» دا (م.فضولی) حاقی یوخدور. سادهجه اولاراق، اونون دیلیمیزین پوتئنسیالی حاققیندا تصووورلری چوخ داردیر. آنجاق یئنه ده «من آذربایجان دیلینین پوتئنسیالیندا یازیرام» دئیهجکسه، بو آرتیق اونون هم ده حیاسینین سوییهسینی گؤسترهجک.
***
کئچَک حسین جاویده.
هر گون مین بیر یئرده دیندارلار م.ف.آخونداووو سؤیورلر. جینقیرینی دا چیخاران یوخدور. آنجاق جاویده دیللهنمک اولماز. نیه؟ جاوید – حاکم کلانین سئویملیسی اولدوغو اوچون. کورروپت نازیرلردن بیرینین مالییهسی ایله ایشلهین سایتلاردان بیرینین چوبانینین تئز یویوروب دؤولت مأمورو ک.عبدالله-نین موصاحیبه آلماسینین سببلریندن بیری ده بودور. یازیچی-مأمور اؤزو بونو ادبی سپکیده بوینونا آلیب: «جاویدین داشی آغیردیر.»
یازیچی دیل اوچوندور، دیل یازیچی اوچون دئییلدیر. نسیمیلردن، فضولیلردن بو خالقا نه قالدی؟ آنجاق دیل. ادبیاتین بیرینجی ایشی دیلدیر. خالق دا دیلی اوچوندور. عمومیتله، دیل نه اوچونسه دئییلدیر، نه وارسا دیل اوچوندور. آذربایجان ادبیاتینین بو گونکو آجیناجاقلی حالی دیله اهمیت وئرمهمهسیندندیر. «باشقا خالقلاردا دوشونمهنین (فلسفهنین–آ.ق.) گئری قالماسی–او خالقلارین اؤز دیللریندهکی سسی ائشیده بیلمهمکلریندندیر» (م.هایدیگئر). بیزیم بوش بئیین بامبیلیلار ایسه تورکییه دیل ایدارهسینین کابینئتلرینده یومورتلانمیش اؤنم، اؤزل، آچیقلاماق کیمی گیج-گیجه سؤزلری یازیلاریندا ایشلتمکله اؤزلرینی مودئرن سانیرلار؛ ائله بیلیرلر بئله یازاندا تورکییهلیلر اونلاری اوخویور.
جاویدین گوجلو ساندیغی دیل قارشیسیندا بونجان سیییلماسینی؛ آذربایجان تورکجهسینه آغیز بوزوب اونو عثمانلیجانین آیاغینا وئرمهسینی؛ کونیادا اوتوروب فارسجا یازان مؤولانا کیمی، گنجهده اوتوروب فارسجا یازان نظامی کیمی، باکیدا اوتوروب عثمانلیجا یازماسینی؛ اؤز خالقینی سایا سالماییب اونون اوچون یازماماسینی؛ اؤز شاعیرلیینی «جیریق-میریق» آذربایجانلی کندلیسینین دیلینین ترقیسی اوچون صرف ائتمهمهسینی نیه «او، اورتاق تورکجه یارادیردی» کیمی تقدیم ائدیرسینیز؟ عثمانلیجا نه زاماندان تورکجه آدلانیر؟ بیهم، آذربایجان دیلی تورکجه دئییل؟ تورکییهدن باشقا بو بویدا تورانین هاراسیندا تورکلر «آنا»یا «آننه» دئییبلر، دئییرلر، دئیرلر؟ آ بونو مدافعه ائتمک اولار؟!
آچیق-آیدین: جاوید عثمانلیجانین آذربایجاندا قولبئچهلیینی ائلهییردی، اؤزو ده باش قولبئچهلیینی. آذربایجان تورکجهسینی ایکینجی صورت دیل ساییب، تورکییهجه قارشیسیندا تویوقلانان ایندیکی پوبلیسیست، یازیچی، شاعیر و باشقالارینین باش قولبئچهسی جاویددیر (بوندان قاباقکی مقالهلریمده دانیشدیغیم تویوق حکایهسینی خاطیرلایین). همین عنعنهدیر. جاویدین قولبئچهلیینی مدافعه ائدنلره فیکیر وئرین: چوخوسو من دئیهن همین او تویوقلاردیر، تورکییهجهیه تویوقلانانلار. سیز منی جاویدی تحقیر ائتدییمه ایناندیغینیزا گؤره تحقیره لاییق گؤرورسونوز، من ده جاویدی دیلیمیزی سایا سالمادیغینا گؤره عثمانلیجانین قولبئچهسی آدلاندیرماغا لاییق گؤرورم.
خالقینی «منیم جیریق-میریق قارداشلاریم» دئیه چاغیران م.جلیل ایسینمک اوچون اَل یازمالارینی یانان اوجاغا آتاندا جاوید م.باغیرووا بالکونو دنیزه باخان ائوده یاشاماق اوچون خواهیشنامه یازیردی. (گؤرهسن، بو مکتوبو دا عثمانلیجا یازمیشدی؟) م.جاوید او دؤورون آناری، چینگیزی، کمالی ایدی؛ ادعا و تشخّصلری ذکا و لیاقتلریندن چوخ اولان مئششانلار. شخصاً من بونلارین هامیسینی کئچَرهم جاویده، سیبیرده دونماسی دا اورهییمی ییرتیر، آنجاق آذربایجان تورکجهسینی عثمانلیجادان آشاغی توتماسینی باغیشلاماق اولمور.
سئچیلمک اوچون اؤزو ایله باشقالاری آراسیندا صونعی دیل باریئری یارادان آداملار دیلین شئیخ نصراللهلاریدیر. آذربایجانلی بیر شاعرین «یوخو»نو «اویقو»؛ «قورخورام»-ی «قورقویوروم»، «آنا»-نی «آننه» و س. یازماقلا دقت جلب ائدجیینه اینانماسی اوچون نه قدر چی و کال اولماسی لازیمدیر. جاوید یئنییئتمه شعوروندا ایدی.
آنا دیلیمیز مسئلهسینده جاوید بیزیم اوچون اَن یاخشی حالدا «دؤشونون آلتیندا سئوهن بیر اورهک، دیلینین آلتیندا زهر تولوغو» گزدیرن «ایلان بالاسی» ایدی. بو، آجی حقیقتدیر.
***
گلک، منیم «واختیندا رئپرئسییا ائدیلمهسهیدی» یاریم جوملهمه.
او یاریم جومله بئله ده قورولا بیلردی: واختیندا قونشوسو طرفیندن بیچاقلانیب اؤلدورولمهسهیدی، واختیندا حیات یولداشی طرفیندن قیسقانجلیق زمینینده قتل ائدیلمهسهیدی، واختیندا سودا بوغولماسایدی، واختیندا ایفلیج کئچیریب یازماغی دایاندیرماسایدی و س. بیهم، ایندی بئله یاریم جوملهلر قونشوسو طرفیندن بیچاقلانماغا حاق قازاندیریر، یا حیات یولداشینی قیسقانجلیق زمینینده اؤلدورمهیه، بلکه حیاتین فاتالیست-دینی شرحینه؟
همین مقالهده بئله بیر جوملهمی ده اوخوموسونوز: «جاویدین عثمانلیجا دانیشیغینین آذربایجان دیلی اوزرینده تأثیرینی آزالدان فاکتورلاردان باشلیجاسی سووئت ایدئولوگییاسینین پانتورکیزمه دوشمنجهسینه یاناشماسی اولدو، عکس حالدا، ایندییه آذربایجان تورکجهسی عثمانلیجانین گونونه دوشموشدو.» اوندا بئله چیخیر من بو جوملهیله ده سووئتین آنتیتورکیزمینی مدافعه ائتمیشهم، یا آلقیشلامیشام؟!
او یاریم جوملهده معین بیر فعالیتی یاریدا کسهن هانسیسا تاریخی-تصادفی سبب گؤستریلیر؛ او سبب قبول ائدیلیب، آلقیشلانمیر، «آی نه یاخشی اولدو» دئییلمیر.
«واختیندا» – او واخت، همین واخت، واختی-زامانیندا دئمکدیر. بئلهلیکله، «واختیندا رئپرئسییا ائدیلمهسهیدی، دیلیمیزی داها دا زیبیللهیهجکدی»: او واختی رئپرئسییا نتیجهسینده اؤلمهمیش اولسایدی، یعنی واختی-زامانیندا بو پروسئس دایان(دیریل)مامیش اولسایدی، دیلیمیزی زیبیللهمهیه داوام ائدهجکدی.
سیزی قینامالی دا دئییل، منه قارشی نیفرت قاترانینیز یامان قاتیدیر، اؤزو ده بو قاتران نه اوچونسه گوندن-گونه قاتیلاشیر، نه قاتیلاشیر؛ بو دا منیم جوملهلریمی، حتی بیر یاریم جوملجییمی بئله سئوینجک پیسه یوزماق اوچون سیزه پرئلوقیک تأثیر گؤستریر.