صحبت به زبان مادری، ناتوانی نیست
سه شنبه, ۲۸ بهمن ۱۳۹۳، ۱۰:۰۲ ب.ظ
کولت گرینوالد: "صحبت به زبان مادری، ناتوانی نیست".
دکتر کولت گرینوالد از دانشگاه لیون (فرانسه) از پیشگامان زبان های در معرض خطر نابودی است. دکتر گرینوالد، دکتری زبان شناسی دانشگاه هاروارد و کارشناس یونسکو، به مدت 30 سال در ایالات متحده آمریکا به عنوان زبان شناس و با سفرهای رشته ای متعدد به امریکای لاتین برای مستندسازی، دفاع و ترویج زبان های در معرض خطر و افرادی که آنها را صحبت می کنند، مشغول به کار بوده است.
به عنوان متخصص زبان های در معرض خطر نابودی، نظر شما در مورد روز جهانی زبان مادری چیست؟
روز جهانی زبان مادری به معنای واقعی کلمه باید زبان تمامی مادران جهان را جشن گرفته و به آنها این پیام را ارسال کند که آنها حق صحبت به زبان خود با فرزندانشان را دارند، چون چیزهای مهمی برای گفتن در آن زبان به کودکان خود دارند. این روز باید روز تمام زبان های دنیا، از جمله" زبان اقلیت ها" باشد. از میان حدود 6 هزار زبان، حدود 200 مورد، در گروه زبان های رسمی شناخته شده و کمی بیش از صد مورد، به صورت علمی درآمده اند.
چگونه زبان های در معرض خطر نابودی را ضبط می کنید؟
از روشی به نام " پژوهش عملی" که نوعی تبادل است، برای این کار استفاده می کنم. مردم زبان خود را در اختیار من قرار می دهند و من در عوض چیزی به آنها باز میگردانم. ما به صورت برابر کار میکنیم و من پی برده ام که کارشناسان حقیقی، متکلمان هستند. من برای نوشتن گرامر دو زبان با این روش کار کرده ام: زبان " جاکالکتک پاپتی" گواتمالا(مایا) و زبان " راما" ی نیکاراگوئه(چیبجا). و ناظر تحقیقات بسیاری از دانشجویان دکترای دیگر کشورها به این روش بوده ام. لازم به ذکر می دانم که به عنوان یک زبان شناس، گرامر را " ابداع" نمی کنم، بلکه روشی را که مردم صحبت می کنند یادداشت نموده و قواعد گرامری را که به هنگام صحبت به کار می برند، تحلیل می کنم. سپس برای نشان دادن به آنها در مورد برخی از آنچه از زبانشان آموخته ام و برای نشان دادن دستور زبانشان، نه تنها مطالعات علمی مربوط به زبانشناسی بلکه همچنین اصولی برای آن جامعه می نویسم.
نظر شما در مورد تحصیل دوزبانه چیست؟
تحصیل دوزبانه پیچیده بوده و مستلزم اهداف روشن و پیام های سازگار است. در واقع، مدل های بسیاری که هرکدام به شیوه ای متفاوت از زبان مادری حمایت می کنند، وجود دارد. رایج ترین مدل تحصیل دوزبانه مدل انتقالی است که در ابتدا از زبان مادری برای کمک به انطباق کودک با مدرسه و جلوگیری از ترک تحصیلی زودهنگام آن ها استفاده می کند، اما بعدها به زبان غالب تغییر یافته و همزمان ارتباط آن ها با زبان مادری را قطع می کند. مدل های جدیدتر با هدف احترام بیشتر به زبان های مادری در زمره تحصیل دوزبانه چندفرهنگی قرار دارند که به موازات آموزش زبان ملی، به کودکان امکان تحصیل طولانی مدت به زبان خود را داده و زبان مادری را در زمینه های فرهنگی خود، ارتقا می بخشند.
گاها نیز شنیده می شود که تحصیل دوزبانه اغلب در رده تحصیل "فراگیر" قرار می گیرد. یعنی تحصیلی که هدف آن کمک به کودکان برای تلفیق در جامعه است، مدلی که در اصل برای تلفیق کودکان معلول تدریس می شد، اما صحبت به زبان مادری، ناتوانی نیست! باید به هنگام صحبت در مورد زبان مادری، فراتر از این ایده تنگ نظرانه "فراگیری" اندیشید.
پس چگونه می توان این (تحصیل) فراگیر را "جامع تر" نمود؟
چالش حقیقی آموزش دوزبانه، آموزش فرهنگ متکلمان گروه زبان غالب و نیز متکلمان زبان های محلی به یکدیگر می باشد که در واقع همان مفهوم "چندفرهنگی" است. آنچه ما از 50 سال عمل آموخته ایم، این است که در واقع مشکل نه در مورد زبان ها، بلکه مربوط به تبعیض و احترام به فرهنگ های دیگر است. اما حتی معلمان بومی مدرسه باید متقاعد شوند که زبان خودشان ارزشمند است. این چیزی است که من به عنوان بخشی از شغلم در زبان شناسی می بینم، برای اینکه به آنها و به دیگران نشان دهم که زبانشان حتی اگر از ساختار زبان رسمی تبعیت نکند، ارزشمند است و به فکر دعوت از متکلمان زبان مادری به کلاس ها باشند حتی اگر آنها از تحصیل لازم برخوردار نباشند، چرا که آنها با زبان و فرهنگ خود آشنا هستند و می توانند در یادگیری آن به کودکان کمک کنند.
جایگاه سواد در تحصیل زبان مادری چیست؟
به تبعیت از استانداردهای زبان های رسمی، همواره تمرکز اصلی بر سواد نوشتن و خواندن به عنوان پاسخی به آموزش و فشار بر تبدیل زبان های مادری به زبان علمی بوده است، ولی از آن جایی که عمر حقیقی زبان، طبیعتا وابسته به صحبت کردن و گوش دادن است، در حال حاضر، دوباره به فکر مرکزیت نوشتار هستیم. نباید افراد بی سواد را افراد عامی و زبان های بومی را زبان های ابتدایی دانست که برای اینکه زبان واقعی که نیاز به نگارش دارند در نظر گرفته شوند. مردم شکل نوشتاری و "شکل صحیح" را اشتباه می گیرند، گویی زبان مادری فقط می تواند به حالت نوشتاری تقلیل یابد. شکی نیست که قابلیت نوشتاری بسیار ارزشمند هستند، ولی باید به خاطر داشت که حالت طبیعی زبان کلمات گفتاری است و در آموزش نیز، کلمات گفتاری دارای ارزش هستند. در هر صورت، بارها دیده شده که چگونه تکنولوژی های جدید می توانند شکل شفاهی زبان را به جایگاه خود بازگردانند.
چگونه تکنولوژی زبان اقلیت ها را تسهیل می بخشد؟
سرریز تکنولوژی های جدید وضعیت زبان اقلیت ها را به سرعت تغییر می دهد. به عنوان نمونه، این تکنولوژی ها انتقال شفاهی زبان های مادری را به سراسر قاره ممکن می سازد. در روستای گواتمالان که کار می کردم، شاهد بودم که پیشرفت تکنولوژی، مهاجران را قادر به حفظ ارتباط بهتر بین ایالات متحده و خانواده در خانه می سازد. قبل از دهه 70، ارتباط کم بود- فقط گاها نامه هایی که توسط "نگارندگان عمومی" با صدای بلند برای خانواده ها خوانده میشد- معجزه ضبط نوار کاست را به یاد دارم و پیام خانواده ها به زبان محلی که در نوار کاست به جلو و عقب کشیده می شد. من حتی گاهی اوقات برای حمایت از این وسیله ارتباطی، پولی برای نوار کاست ها پرداخت می کردم. امروزه در شهرها اینترنت وجود دارد و گرچه زبان محلی کمتر مورد استفاده قرار می گیرد، مردم از طریق تلفن و اسکایپ با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. فراتر از کاربرد شخصی تکنولوژی که می تواند در حفظ زبان ها موثر باشد، جوامع بیشتری در سراسر جهان از آن برای برنامه های آموزشی استفاده می کنند. از کانادا تا کلمبیا، ار نروژ تا نیوزلند، زبان های مادری تصدیق شده و به روشی کارامدتر و جذاب تر تدریس می شوند.
در واقع یونسکو به اهمیت این مسئله پی برده است. در آخرین جلسه مربوط به زبان های در معرض خطر انقراض در مارس 2011 در پاریس، بحثی پیرامون پتانسیل بالای اینترنت در تاثیرگذاری بر پایداری زبان ها مطرح شده و راه هایی برای تشویق و حمایت از کاربرد تکنولوژی های جدید، به طور کلی برای زبان های مادری، در نظر گرفته شد.
شما در آمریکای لاتین با اقلیت های زبانی کار کرده اید. امروزه وضعیت قانونی این زبان ها چیست؟
در بیست سال گذشته، تغییرات شگفت آوری در وضعیت اقلیت های زبانی در این قاره وجود داشته است. امروزه عملا تمام کشورهای آمریکای لاتین خود را چندقومیتی و چندزبانه اعلام کرده و حقوق زبانی از جمله تحصیل دوزبانه را به تمام زبان های خود قائل شده اند. در حال حاضر، مسئله مربوط به چگونگی اجرای آن هاست. امروزه بیشتر کشورها، به طور وسیع کار بر روی این زبان های بومی را آغاز کرده اند. برای مثال، مورد کلمبیا و تلاش زبان شناس جان لندبرو(Jon Landaburu) برای به رسمیت شناختن و ارتقای زبان های آن کشور به خاطر این عمل، موفق به کسب جایزه لینگاپکس( Linguapax ) سال 2012 شد. امروزه در کشورهایی مثل مکزیک یا گواتمالا یا اکوادور، زبانشناسان و مربیان بیشتری به زبان مادری صحبت می کنند و در تقلای تخصیص حیات و اعتبار جدید به زبان های خودبه واسطه شکل جدید آموزشی هستند.
----------------------------------------------------------------------------------------------
کالئت گرینوالد: “آنادیلینده دانیشماق گئری قالمیشلیق دئییل”
فرانسانین لیون بیلیم‌یوردوندان دوقتور کالت گرینوالد، آرادان گئتمک تحلوکه‌سی ایله اوزله شن دیللر ساحه‌سینده اؤن‌ده گئدن چالیشانلاردان بیری دیر. هاروارد بیلیم یوردوندان دیلچیلیک دوقتورلوق آلیب و یونسکونون ائکسپرتی اولاراق بیر دیلچی کیمی آمئریکا بیرلشمیش اشتالاریندا 30 ایلدن آرتیق دیرکی لاتین آمئریکا سفرلرینده آرادان گئتمک‌له اوزله شن دیللر و او دیلده دانیشانلارین ساحه‌سینده سندلشدیرمه، ساوونما و رئکلامی اوچون چالیشیب.
تحلوکه آلتیندا اولن دیللر ساحه‌سینده بیر ائکسپرت اولاراق، دونیا آنا دیلی گونونه باخیشینیز نه دیر ؟
دونیا آنادیلی گونو تام معنا دا دونیانین بوتون آنالارینین دیل‌لرینین قوتلانمالی گونو دور و بو اونلارا ساوی گوندریر، اونلارین حاققی دیر اؤز اوشاقلاریلا اؤز دیللرینده دانیشالار، اونلارین اؤز دیللرینده اوشاقلارینا سؤیلمه‌لی اؤنملی سؤزلر واردیر. گرکیر کی دونیانین بوتون دیل‌لرینین گونو اولسون، چوخ آزلیق اولان دیل اولورسا بئله. 6000دن آرتیق دیل وار، اونلارین 200ه یاخینی رسمی دیل تانینیب و تکجه نئچه یوز دیل واردیر کی بیلیمسل‌لشدیریلیب.
تحلوکه آلتیندا اولان دیللری نئجه قید ائتمک اولار؟
“آراشتیرما و عمل” آدلانیلان یوللا. بو بیر آل وئره بنزه‌ر، کوتله اؤز دیلینی وئرر و من اونلارا بیر شئی گیری قایتارارام. بیز بیرلیکده چالیشاریق و من (او دیلده) دانیشان اینسانلاری (او دیلین) ائکسپرتی کیمی قبول ائده رم! بو یوللا گواتملا (مایا) لی لارین جاکالئت پوپتی دیلی و نیاقارالی‌لارین راما دیلی‌نین گرامئرین یازمیشام. بیر چوخ آیری اؤلکه‌لرده اولان، دوقتورلوق اؤیرنجی‌‌لرین ده گؤزه‌تمنی اولموشام کی بو یوللا ایره‌لی گئدیبلر. قئید ائتمه لی یم کی من بیر دیلچی اولاراق گرامر ی"یاراتمیرام"، کوتله دانیشارکن اونلارین دئدیکلرینی یازیب و سونرا گرامئرین رولونو اونلارین دانیشیقلاریندا ایزله ییب آنالیز ائدیرم. گرامئرین نه اولدوغونو گؤسترمک اوچون کوتله‌نین دیلیندن اؤیرندیکلریمین بیر سیراسی‌نی اونلارا گؤستریرم بو دیلچیلیک اوچون یازدیغیم بیلیمسل بیر یازی‌دان باشقا اونلارین توپلومونا قایناق دا اولور.
ایکی دیل‌لی اؤیرتیمه باخیشینیزی آچیقلایارسینیز می؟
ایکی دیل‌لی اؤیره تیم مرکب بیر قونودور و گرکیر آیدین‌لاندیریلا و ساوی‌ایله اویغونلاشدیریلا. بیر سیرا مدل‌لری بوتونلوک‌له اولدوغو کیمی آنا دیل‌لرده دستکله‌مک اولمور. اَن گئنل ایکی دیل‌لی اؤیرتیم “کئچیش” مدلی اوشاقلارین آنا دیلینده اوخوللارلا آز بیر واخت دا اویغونلاشدیریلماسی و اونلارین تئز ائیتیمی ترک ائت‌مه‌مه‌سینلر دیه اجرا اولونور آما، سونرالار اؤیرتیم دیلی باسغین دیله چئوریلرکن اونلارین آنادیلی‌ایله ایلگیلری کسیلیر. آنا دیلینه داها آرتیق یاسغی گؤسترن مدل، داها یئنی کولتورلر آراسی-ایکی دیل‌لی بیر ائیتیم مدلی دیر. اوشاقلارین اؤز آنا دیللرینده اؤیرتیمینین زامانی‌نی آرتیرماق ایمکانی اولور. اؤیرتیم رسمی‌دیل‌ده اولماقلا برابر اونلارین مدنی باغلاملاردا آنا دیل‌لرینی دستکله‌ییر. دئییلیرکی ایکی دیل‌لی ائیتیم گئنل ائیتیمده گئری قالمیش اوشاقلاری توپلوم‌لا بیرلشدیرمک اوچون یارادیلمیش بیر بؤلومودور، بیر مدل کی گئری قالمیش اوشاقلار اوچون یارادیلیب‌دیر آما، آنا دیلینده دانیشماق گئری قالمیشلیق دئییل. بیز آنا دیایندن دانیشاندا بو دار فیکیرلردن داها گئنیش دوشونمه لییک.
گئنل اؤیرتیمی نیجه داها آرتیق گئنیشلندیره بیله‌ریک؟
حقیقی ایکی دیل‌لی ائیتیمین اساس چالیشی یئرلی و باسقین دیللی‌لرین کولتورلرینی قارشیلیقلی اؤیرتمک اولور، بونو حقیقی کولتورلر آراسی ائتیم ترمینی آدلاندیرماق اولور. بیزیم اؤته‌ن 50 ایلده اؤیرندیگیمیزدن اؤنملی بیر سونوجو بو سورونون گرچکدن هر زامان دیللر حاققیندا یوخ بلکه دیللر آراسیندا تبعیض و کولتورلره سایغی دادیر. یئرلی دیل‌لی اولان اؤیرتمن‌ده حیسس ائتملی و امین اولمالی دیر کی اونلارین دیلی گؤزل‌دیر. بیر دیلچی اولاراق ایشیمین بیر پارچاسی دیللری رسمی دیلین قایدالارینا اویغون اولماسینا باخمایاراق پروبلمین اونلارین دیللرینده اولماماسینی اونلارا و باشقالارینا گؤسترمک دیر و بونا دوشونسونلر کی دیل‌لرینی اوخولدا اؤیرنمه‌میش یئرلی دیل‌لی‌لری مکتبه چاغیرسینلار، دیل و کولتور ندیری آنلاییرلار دیه، اوشاقلارا اؤیرتمه‌ده یاردیم ائده‌بیلرلر.
آنادیلی اؤیرتیمینده سوادللیلیق (یازیب اوخوماق باجاریقی) هانسی مقام‌دا دیر؟
ائیتیمه سونوج جواب اولاراق سونماق اوچون، رسمی دیللر قایداسیندا آنا دیلینده ده بازیب اوخوماق باجاریقلاری اولماسینا باسقی وار، هر بیر دیلین گرچک حیاتی دوغال اولاراق ائشیدمه و دانیشیلماسیندادیر ،آما بیز بو آن یازماق و یازیلماق باجاریغینی مرکزیت‌ده نظر‌ده آلمیشیق. کیمسه ساوادسیز بیر توپلومو قاناجاقسیز بیر خالق و یئرلی بیر دیلی حقیقی بیر دیل عونوانیدا تانیماق اوچون یازیلماق باجاریغی گرکن بیر دیل گؤزونده باخمامالیدیر. کوتله یازی فورمو و دوغرو فرم آراسیندا چاشا بیلرلر، سانکی آنا دیلی تکجه یازلماقلا دیللر سیراسیندا اولور دیه کیچیلدیلیر. شوبهه یوخدور کی یازماق باجاریغی و بیلیمسل‌لشمه دیل‌لرده چوخ اؤنملی‌دیر آما، بیزه گرکیر کی بیرده خاطیرلایاق دیلین طبیعی وضعیتی اونون دئییلن سؤزجوکلری دیر و ده‌یری ائیتیمده دانیشیللان سؤزجوکلری دیر. هر حالدا یئنی تکنولوژی‌لر دیل‌لرین شیفاهی فرم‌لارینی مقامینا گئری قایتارما نئجه تاثیرلی اولماسینی گؤروروک.
تکنولوژی اقلیت ده اولان دیللری نئجه آسان‌لاشدیرا بیلر؟
یئنی تکنولوژی‌لرین پارتلاییش سرعتی اقلیت‌ده اولان دیل‌لرین وضعیتینی ده‌ییشیر. هر بیر ایش اوچون اونلار اؤز دیل‌لرینین شیفاهی فرمون بوتون قیته‌لره گؤندره بیلیرلر. اسکی چالیشدیغیم یئر گواتمالا کندینده تکنولوژی گلیشمه‌سی‌نین کؤچمه‌لره وئردیگی ایمکان‌لار اونلارین آمئریکا بیرلشمیش اشتاتلاریندا اؤز ائولریندن آییله لری ایله راحات ایلگی قورماقلارینی گؤردوم. 70-جی ایللرده‌ن قاباق تکجه آراسیرا، عمومی یازارلار طرفیندن یازسلمیش قیسا یازیلار کی آییله ده یوکسک سس له اوخوناردی‌لا ایلگی قورماق اولاردی. سونرالار مؤجوزه‌وی قئید ائتمه کاسئت نوارلار کی ایره‌لی-گئری‌یه چکمه ایمکانی واریدی‌نی خاطیرلاییرام. بو ایلگی واسیطه‌سینه دستک اولماق اوچون بعضن اینسانلارین کاست پولونو اؤده‌یردیم‌ده! بوگون شهرده اینترنت وار و اینسانلار یئرلی دیل آرتیق آز ایشلنمسینه باخمایاراق تلفون نمره‌لری و یا اسکایپ‌لاریلا ایلگی قورارلار. تکنولوژی بو اؤزل فایدالانماق‌لاردان باشقا دیللری ساخلاماق اوچون ده یاردیم ائدیر، داها آرتیق توپلوملارا اؤیرتیم پلانلاری اوچون ده دونیانین هر یئرینده ایشلنیلیر. کانادا دان کلمبیایا، نروئژدن نیوزلنده، آنادیلی سندلشدیریلمیش و داها جاذیبه‌لی و تاثیرلی شکیل‌ده اؤیرتیلیر. اصلینده یونسکو 2011-جی ایلده پاریس ده قورولان، نسلی کسیلمک‌ده اولان دیللر حاقیندا اولان سون اوتوروموندا اینترنتین دیل‌لرین داواملیلیغی اوچون نئجه اؤنملی و ائتگیلی پتانسیلی اولدوغونو دانیشیب اوندان بو دبل لری دستکله مک و یئنی تکنولوژی‌لری گئنل انادیلی آدینا فایدالانماغینین دوشونولن یوللارینی بحث ائتدیک.
سیز لاتین آمئریکادا اقلیت‌لرین دیللری اوز‌ه‌رینده چالیشمیسینیز، بوگون بو دیل‌لرین حقوقی وضعیتی نئجه‌دیر؟
کئچن 20 ایلده اقلیت دیللری وضعیتی حیرت‌لندیریجی حدده ده‌ییشیلیب. بوگون دئمک اولار بوتون لاتین آمئریکا اؤلکه‌لری ایکی دیل‌لی اؤیرتیم‌له بوتون دیل‌سل حاقلاریوئریب و اؤزلرینی نئچه دیل‌لی و نئچه کولتورلو اؤلکه‌لر عؤنوانیندا تانیددیریرلار. ایندی چتینلیک اونلارین نئجه حیاتا کئچیرمسینده‌دیر. بوگون بو اؤلکه‌لرین چوخو یئرلی دیل‌لرین گئنیش لابراتووارلارینا چئوریلیبلر. اؤرنک اوچون کلمبیا یا باخین و دیلچی جان لاندابورو او اؤلکه‌نین دیللری حاقدا آراییب رئکلام ائتدیگی اوچون لینگواپاکس آوارد 2012 مکافاتینی قازانیب.
بوگون گواتمالا یا اکوادور و یا مکزیک کیمی اؤلکه‌لرده، بول بول آنادیلینده دیلچی و اؤیرتمن‌لر وارکی یئنی متد اؤیرتیم‌له اؤز دیل‌لرینه یئنی یاشام و اعتبار قازانماقلا مشغولدورلار.
----------------------------------------------------------------------------------------------
مصاحبه ائدن: C. Cayon-Sélenium
ترجمه به فارسی: سارا عباس‌پور
آذربایجان تورکجه‌سینه چئویرن: وحید نریمان
